Στοιχεία αλλοδαπότητας - Ηνωμένο Βασίλειο - Διεθνής δικαιοδοσία επί γαμικών διαφορών, διαφορών γονικής μέριμνας και κληρονομικών διαφορών
Ι. Σύμφωνα με γενικό άγραφο εθιμικό κανόνα, όταν μια ένδικη υπόθεση παρουσιάζει στοιχείο αλλοδαπότητας, τα σχετικά δικονομικά ζητήματα, όπως αυτό της διεθνούς δικαιοδοσίας του δικάζοντος δικαστηρίου, διέπονται από το δίκαιο του κράτους του δικαστηρίου αυτού (lex fori, βλ. Βρέλλη, Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, 2008, 356). Περαιτέρω, από τον συνδυασμό των άρθ. 3, 740 παρ. 2, 797 ΚΠολΔ, 1526, 1625 περ. 1 ΑΚ προκύπτουν τα εξής: στην δικαιοδοσία των ελληνικών πολιτικών δικαστηρίων υπάγονται Έλληνες και αλλοδαποί, εφόσον υπάρχει τοπική αρμοδιότητα ελληνικού δικαστηρίου, η οποία καθορίζεται, για τις υποθέσεις της εκουσίας δικαιοδοσίας, στις ειδικότερες διατάξεις των άρθρ. 782 επ. ΚΠολΔ ανάλογα με τη φύση της υπόθεσης, χωρίς να επιτρέπεται παρέκταση αυτής, ιδίως με τη μορφή της θεμελίωσης ή του αποκλεισμού της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων με βάση την βούληση των ενδιαφερόμενων. Ειδικότερα, όταν ζητείται σύμφωνα με τον νόμο άδεια να ενεργήσουν οι συνασκούντες την γονική μέριμνα γονείς αποποίηση κληρονομίας στο όνομα και για λογαριασμό του ανηλίκου τέκνου τους, αρμόδιο είναι αποκλειστικά το δικαστήριο του τόπου της συνήθους διαμονής του ανηλίκου. Ως συνήθης διαμονή νοείται ο τόπος, όπου το πρόσωπο έχει ορίσει, με σταθερό τρόπο, το μόνιμο ή σύνηθες κέντρο των ενδιαφερόντων του. Η τελευταία δεν ταυτίζεται μεν με την έννοια της κατοικίας, αφού δεν εξαρτάται τόσο από νομικό προσδιορισμό και κανόνες δικαίου όσο από τα πραγματικά περιστατικά που συνδέουν ένα άτομο με συγκεκριμένη χώρα, πλην όμως η συνδρομή της προϋποθέτει όχι ευκαιριακή και περιστασιακή διαμονή, αλλά διαμονή που έχει χρονική διάρκεια κα δη μακρά. Συνεπώς, όταν ο νόμος αξιώνει ως θεμελιωτικό της τοπικής αρμοδιότητας το στοιχείο της "συνήθους διαμονής", δεν αρκεί η προσωρινή διαμονή σε κάποιο τόπο, διότι πρόκειται για ευκαιριακό σύνδεσμο με τον τόπο αυτό που δεν ενέχει πρόθεση καταργήσεως της προηγούμενης συνήθους διαμονής (βλ. ΜΠρΑΘ 477/2009, ΕφΑΔ 2010, 983, ΕφΘες 1689/2005, Αρμ 2005, 1782). Περαιτέρω, γίνεται δεκτό ότι η αποκλειστικότητα της δωσιδικίας του δικαστηρίου της συνήθους διαμονής μπορεί να καμφθεί σε ορισμένες περιπτώσεις που η αυστηρή προσήλωση στη γραμματική διατύπωση της σχετικής διάταξης οδηγεί σε δυσεπίλυτες πρακτικές δυσχέρειες, όπως για παράδειγμα όταν η άδεια αποποίησης ζητείται για λογαριασμό ανηλίκου με συνήθη διαμονή στην αλλοδαπή, αλλά για πράξη που αφορά κληρονομία που βρίσκεται στην Ελλάδα, οπότε, αν ήθελε αποκλεισθεί η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, καθίσταται άκρως δυσχερής η διάγνωση του αν θα δυνηθεί ο ανήλικος, αυτοπροσώπως η δια των νομίμων αντιπροσώπων του, να προβεί σε νομότυπη διενέργεια της πράξης αυτής στις, δικαστικές ή άλλες, αρχές του τόπου της συνήθους διαμονής του στην αλλοδαπή και συνεπώς τίθεται σε κίνδυνο η δυνατότητα αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματός του στην αποποίηση της κληρονομίας. Σε μια τέτοια περίπτωση, καθώς και από το πνεύμα της διατάξεως δεν συνάγεται αντίθετη νομοθετική βούληση, αφού δεν προσβάλλονται ιδιωτικά συμφέροντα των διαδίκων ή τρίτων ή το δημόσιο συμφέρον, ο ισχυρός σύνδεσμος του τόπου της κληρονομίας ως παράλληλη δικαιοδοτική βάση είναι ικανός να θεμελιώσει κατά τόπον αρμοδιότητα και συνεπώς και διεθνή δικαιοδοσία ελληνικού δικαστηρίου (βλ. παρατ. Α. Πλεύρη στην ΜΠρΑθ 477/2009, ΕφΑΔ 2010, 983 επ.) Αρμόδιο δε δικαστήριο θα είναι εκείνο το οποίο βρίσκεται σε εγγύτητα με τη φύση της υποθέσεως και τον τόπο που θα ενεργηθεί η πράξη που αφορά την κληρονομία, ήτοι το δικαστήριο της τελευταίας κατοικίας του κληρονομουμένου ως δικαστήριο της κληρονομίας κατ' άρθ. 810 ΚΠολΔ (Ειρ. Χαλανδρίου 54/2017, αδημοσίευτη). Ιδιαίτερης μνείας ως προς αυτό το ζήτημα χρήζει η απόφαση της 19ης Απρίλιου 2018 του 6ου Τμήματος του Δικαστηρίου της Ε.Ε. επί της υπόθεσης C-565/16 (ΑΙessαndrο Sαpοnαrο, Καλλιόπη-Χλόη Ξυλινά). Με την ανωτέρω απόφαση ανάμεσα σε πολλές άλλες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες σκέψεις έγινε δεκτό ότι δυνάμει του κανονισμού 2201/2003 η κατάθεση της αίτησης στα δικαστήρια κράτους μέλους συνεπάγεται ανεπιφύλακτη αποδοχή της διεθνούς δικαιοδοσίας αυτών και ακολούθως έκρινε ότι το ελληνικό δικαστήριο έχει διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση της αίτησης. Περαιτέρω με την απόφαση αυτή γίνεται ρητή επίκληση της έννοιας του υπέρτερου συμφέροντος του τέκνου ως κριτηρίου για την δυνατότητα παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας και υπογραμμίζεται ότι οι κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας που θεσπίζονται με τον κανονισμό αυτό καθορίζονται με γνώμονα το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού. Με την απόφαση αυτή ναι μεν καθορίσθηκαν τα κριτήρια για την διεθνή δικαιοδοσία των δικαστηρίων μόνο των χωρών που αποτελούν μέλη της Ε.Ε. (βλ. ήδη την με αριθμό 139/2018 Ειρ. Ξάνθης η οποία έκανε δεκτή αίτηση για αποποίηση κληρονομιάς τέκνου με συνήθη διαμονή στην Γερμανία). Ωστόσο, οι σκέψεις που εμπεριέχονται στην απόφαση μπορούν να χρησιμεύσουν ως ερμηνευτική πυξίδα κατά την εκδίκαση αντίστοιχων υποθέσεων ανηλίκων με συνήθη διαμονή σε χώρες της αλλοδαπής και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΣΔΙ "ΟΙ ΝΕΟΙ ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΣ" 5, 6, 7 Φεβρουαρίου 2020- ΣΥΝΗΘΗ ΖΗΊΉΜΑΤΑ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΕΚΟΥΣΙΑΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟΥ, Γεώργιος Περ. Αναγνωστόπουλος Ειρηνοδίκης Πειραιά).
ΙΙ. Η διεθνής δικαιοδοσία επί των γαμικών διαφορών και των διαφορών γονικής μέριμνας ρυθμιζόταν στις μέχρι τώρα σχέσεις της Ελλάδας και του Ηνωμένου Βασιλείου από τον Κανονισμό 2201/2003. Την 1.2.2020 το ΗΒ αποχώρησε επίσημα από την ευρωπαϊκή οικογένεια και κατέστη «τρίτο κράτος». Η Συμφωνία Αποχώρησης του ΗΒ προέβλεψε μία μεταβατική περίοδο (1.2.2020 - 31.12.2020), στη διάρκεια της οποίας, το δίκαιο της ΕΕ ίσχυσε στο σύνολό του ως προς το ΗΒ και εντός αυτού. Τα δικαστήρια των κρατών μελών, όσον αφορά τη διεθνή δικαιοδοσία επί αγωγών που αφορούν τη γονική μέριμνα παιδιού και στις οποίες εμπλέκεται το ΗΒ, μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου, θα εξακολουθήσουν να εφαρμόζουν τον ΚανΒρυξΠα, όταν ο δικαιοδοτικός σύνδεσμος που χρησιμοποιείται από την κατά περίπτωση εφαρμοστέα διάταξη εντοπίζεται στο έδαφος κράτους μέλους. Επομένως, τα ελληνικά δικαστήρια θα εφαρμόζουν τον Κανονισμό, όταν η συνήθης διαμονή του παιδιού βρίσκεται στην Ελλάδα, καθώς η διάταξη του άρθ. 8 § 1 του Κανονισμού προϋποθέτει απλώς τη συνήθη διαμονή του παιδιού σε κράτος μέλος, έστω κι αν το στοιχείο αλλοδαπότητας εντοπίζεται σε κράτος μη δεσμευόμενο από τον Κανονισμό, εάν τώρα η δικαιοδοσία δεν μπορεί να θεμελιωθεί δυνάμει του Κανονισμού, θα εφαρμοστεί το εσωτερικό δίκαιο κατ' άρθ. 14. Εφόσον το fοrυm είναι η Ελλάδα, Ιeχ fοri θεωρείται και η ΣΧάγης 1996, η οποία κατ' άρθρο 28 § 1 Σ. υπερισχύει του εσωτερικού δικονομικού δικαίου. Εάν, λοιπόν, η συνήθης διαμονή του παιδιού εντοπίζεται στο ΗΒ ή εάν το παιδί που διέμενε συνήθως στην Ελλάδα μετακινηθεί νόμιμα στο ΗΒ, όπου και αποκτήσει νέα συνήθη διαμονή, εφαρμοστέα τυγχάνει η ΣΧάγης 1996 και συγκεκριμένα το άρθ. 5 § 1. Σύμφωνα, όμως, και με τη Σύμβαση της Χάγης του 1996 «σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση, την εκτέλεση και τη συνεργασία σε θέματα γονικής μέριμνας και μέτρων προστασίας των παιδιών», τα κράτη που υπέγραψαν τη σύμβαση, έλαβαν υπόψη την ανάγκη ενισχύσεως της προστασίας των παιδιών στις διεθνείς υποθέσεις, επιθυμώντας να αποφύγουν συγκρούσεις μεταξύ των νομικών τους συστημάτων σε ζητήματα σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και την εκτέλεση των μέτρων προστασίας των παιδιών, τονίζοντας τη σπουδαιότητα της διεθνούς συνεργασίας για την προστασία των παιδιών και επιβεβαιώνοντας ότι το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού πρέπει να είναι ζήτημα πρωταρχικής σημασίας (Α. Λαγούδη, Ειδικά ζητήματα οικογενειακών διαφορών προσωπικού χαρακτήρα μετά το Βreχit, Leχ&Fοrυm l/2021.132 =sakkoulas-online).
16 Οκτωβρίου 2024
Παναγιώτης Στ. Γουνελάς
Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο &
Πτυχ. Οικονομικών Επιστημών Ε.Κ.Π.Α